Çanakkale, bu topraklar uğruna can vermiş binlerce insanın şanlı destanına ev sahipliği yapıyor. Albay Cevat Çobanlı, Seyit Onbaşı gibi birçok isim bu mücadelede sıkça anılıyor. Mustafa Kemal Atatürk’ün, “Ben size taarruzu değil, ölmeyi emrediyorum” emrini verdiği bu alayı diğer birliklerden ayıran noktalardan biri ise muharebe sahasında ismiyle anılan ve bir şehitliğe sahip tek birlik olması. Günümüzde Gelibolu Tarihi Alanını ziyaret eden milyonlarca genç 57. Alay’ın aziz hatırasını yad ederek kahramanlık hikayelerini dinliyor ve gerektiğinde 57. Alay’la aynı fedakarlığı gösterecek o ruhu kazanıyor. Ancak Türk tarihi için büyük bir önem arz eden önemli 57. Alay’la ilgili birçok yanlış iddia mevcut. Şehitlerin hatırasını zedeleyen doğru bilinen yanlışları, bilinmeyen detayları ve Alay Komutanı Hüseyin Avni Bey’in gelecek nesillere bıraktığı en kıymetli mirası Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Atatürk ve Çanakkale Savaşlarını Araştırma Merkezi Müdür Yardımcısı Dr. İsmail Sabah, Milliyet.com.tr için anlattı.
Çanakkale’de Mustafa Kemal Atatürk ve 57. Alay askerleri
GELİBOLU’DA KURULUP BİR MİLLETİN UMUDU OLDULAR
Türkiye’nin hangi bölgesine gidilirse gidilsin Çanakkale’deki bazı isimler ve bazı birlikler öylesine sembolleşmiştir ki bu birlikleri ya da isimleri herkes bilir. 57. Alay da onlardan biri. Alaya dair yanlış bilginin yaygın olmasına dikkat çeken Dr. Sabah, doğru bilinen yanlışları şöyle sıraladı:
Çanakkale’de Mustafa Kemal Atatürk ve 57. Alay askerleri
ÇOCUKLARINA HASRET, BİR BAYRAM GÜNÜ ŞEHADETE ERDİ
Hüseyin Avni Bey, Çanakkale Muharebelerinin en önemli komutanlarından biri. Çünkü Mustafa Kemal Atatürk’ün 25 Nisan’da ölmeyi emrettiği 57. Alay’ın komutasında Binbaşı Hüseyin Avni Bey vardı. Takvimler 13 Ağustos 1915 tarihini gösterdiğinde, Hüseyin Avni Bey Arıburnu’nda karargahına düşen bir top mermisiyle şehit düştü. Hüseyin Avni Bey’in şehadetinden önce son nefesinde neler hissettiğine, İstiklal Harbi’nin önemli kahramanlarından olan Zeki Soydemir’in anılarında rastlıyoruz. Avustralya Tarih Komisyonu’nun Gelibolu yarımadasında yapmış olduğu ziyarete Zeki Bey’in eşlik ettiğini aktaran Dr. Sabah, “Ziyaret esnasında Çanakkale Muharebeleri’ne dair birçok detay konuşuluyor. Zeki Bey’in komisyon başkanı olan Charles Bean’e anlattıkları sayesinde biz Hüseyin Avni Bey’in şehit olmadan önce son dakikalarda neler hissettiğini de öğreniyoruz. Zeki Bey’in anlatımına göre Hüseyin Avni Bey şehit olmadan kısa bir süre önce ailesinden hasret dolu bir mektup almış. Çocukları geçen sene olduğu gibi bu sene de yanlarında olup olamayacağını, bu bayramı da birlikte geçirip geçiremeyeceklerini sormuş. Ancak Hüseyin Avni Bey Çanakkale’nin muzaffer alayı olan 57. Alay’ın başında olduğu için, yani muharebede olduğu için ne yazık ki son bayramı birlikte geçiremiyorlar ve kendisi de Ramazan Bayramı’nın ikinci günü olan 13 Ağustos 1915 tarihinde karargahına düşen bir top mermisiyle şehit oluyor. Yani çocuklarına hasret bir şekilde, son bayramını cephede askerleriyle birlikte geçirirken şehit oluyor
Çanakkale’de Mustafa Kemal Atatürk ve 57. Alay askerleri
GELECEK NESİLLERE KAHRAMANLIĞI ANLATAN ‘MADALYA’
Çanakkale Savaşı’nda vatanı için birçok fedakarlık gösteren Hüseyin Avni Bey, verdiği emirlerle de geleceğe miras bıraktı.Bu emri Dr. Sabah şöyle anlattı:
Hüseyin Avni Bey şehit olunca Çataldere’de yani muharebe sahasının hemen gerisinde bir mevkiye defnedildi. Dr. Sabah, Hüseyin Avni Bey’in oğlu Tekin Arıburun Paşa’nın, babasının mezarını yıllar sonra Çataldere’de defnedildiği yerde bulduğunu ve bugünkü yere defnini sağlayıp mezarını yaptırdığını söyledi. Üstelik Mustafa Kemal Atatürk, babaları burada şehit olduğu için aileye Arıburun soyadını verdiğini de ekledi. Mustafa Kemal Atatürk’le Hüseyin Avni Bey arasında ayrı bir dostluk olduğuna dikkat çeken Dr. Sabah, “Arıburnu muharebeleri raporuna baktığımızda Atatürk’ün Hüseyin Avni Bey’den büyük bir hürmetle bahsettiğini görüyoruz. Atatürk, Hüseyin Avni Bey’i temiz yürekli ve dindar bir insan olarak nitelendirip kendisini büyük bir hürmetle yad eder. Yani bugün aslında konuştuğumuz karakter Mustafa Kemal Atatürk’ün de büyük bir hürmet ve özlemle yad ettiği bir figür” dedi.
Çanakkale’de Mustafa Kemal Atatürk ve 57. Alay askerleri
‘KAZANDIĞIM AN, O ANDIR!’
25 Nisan 1915 tarihinde Arıburnu’na Anzak Kolordusu çıkarma yaptıktan kısa bir süre sonra önündeki direnişi aşmaya ve içerlere ilerlemeye başlamıştı. Yarbay Mustafa Kemal, Conkbayırı ve Kocaçimen gibi hâkim tepelerin düşman tarafından ele geçirilmesi durumunda uğranılacak felaketi fark ettiği için sabah saat 08.00 sularında 57. Alay’la birlikte önce Kocaçimen’e ve oradan da Conkbayırı’na yetişti. Orada Mustafa Kemal, 57. Alay’dan önce Arıburnu’nu savunmakta görevli olan 27. Alay’a bağlı askerlerden bir grubun geri çekildiğini gördü. Zorlu bir arazide yürüdükleri için yürüyüş kolu da derinleştiğinden Mustafa Kemal asker hem dinlensin hem de yürüyüş derinliği kısalsın diye 57. Alay’a 10 dakikalık bir istirahat verdi.
Dr. İsmail Sabah, Mustafa Kemal’in tarihe kazınan emrini, “Askerlerine istirahat verdi ama kendisi durmadı. Düşmanın pozisyonunu görebilmek için ileriye atıldığında geri çekilen askerlerle karşılaştı. ‘Nereye gidiyorsunuz?’ diye sordu. ‘Efendim düşman’ diyerek tepeyi gösterdiler. Hakikaten düşmanın bir avcı bölüğü büyük bir serbestlik içerisinde bulundukları noktaya doğru gelmekteydi ve askerler ‘Efendim cephanemiz bitti’ dedi. Atatürk, ‘Cephaneniz bittiyse süngünüz var’ diyerek askerlere süngü taktırıp yere yatırdı. Mustafa Kemal, bu an için ‘Kazandığımız an bu andır’ diyor. Çünkü Conkbayırı’na doğru ilerlemekte olan Anzak birliklerinin ilerleyişi ilk defa o an durduruldu. Atatürk hemen geriye haber salarak, 57. Alay’ın marş marşla yanına gelmesini emretti. 57. Alay askerleri de Mustafa Kemal’in yanına geldiği zaman ‘Ben size taarruzu değil, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman zarfında yerimize başka kuvvetler ve kumandanlar geçebilir’ dedi. Verdiği bu emirle 57. Alay, Conkbayırı gibi çok kritik bir noktanın son anda ele geçirilmesini engelledi, Çanakkale Muharebelerinin seyrini değiştirecek bir şekilde müdahaleyle 57. Alay’ı taarruza kaldırdı” diyerek anlattı.
Çanakkale’de Mustafa Kemal Atatürk ve 57. Alay askerleri
KAHRAMAN ALAY YANLIŞ TANINIYOR
“Çanakkale muharebeleri içerisinde, muharebenin başından sonuna kadar tamamen birinci hatta bulunmuş bir alaydan bahsediyoruz” diyen Dr. Sabah, sosyal medyada 57. Alay’ın tamamının bir gecede şehit olduğuna yönelik yanlış paylaşımlar yapıldığını belirterek şu açıklamayı da ekledi:
